นครวาสิโน หิ ยุตฺตกถา โหนฺติ , ปิติมตฺตํ ปิตาติ, มาติมตฺตํ มาตาติ, ภาติมตฺตํ ภาตาติ วทนฺติฯ เอวรูปี กถา พหุโน ชนสฺส กนฺตา โหตีติ พหุชนกนฺตาฯ กนฺตภาเวเนว พหุโน ชนสฺส มนาปา จิตฺตวุทฺธิกราติ พหุชนมนาปาฯ

9. อนฺธสุตฺตวณฺณนา

[29] นวเม จกฺขุ น โหตีติ ปญฺญาจกฺขุ น โหติฯ ผาติํ กเรยฺยาติ ผีตํ วฑฺฒิตํ กเรยฺยฯ สาวชฺชานวชฺเชติ สโทสนิทฺโทเสฯ หีนปฺปณีเตติ อธมุตฺตเมฯ กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาเคติ กณฺหสุกฺกาเยว อญฺญมญฺญํ ปฏิพาหนโต ปฏิปกฺขวเสน สปฺปฏิภาคาติ วุจฺจนฺติฯ อยํ ปเนตฺถ สงฺเขโป – กุสเล ธมฺเม ‘‘กุสลา ธมฺมา’’ติ ชาเนยฺย, อกุสเล ธมฺเม ‘‘อกุสลา ธมฺมา’’ติ ชาเนยฺยฯ สาวชฺชาทีสุปิ เอเสว นโยฯ กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาเคสุ ปน กณฺหธมฺเม ‘‘สุกฺกสปฺปฏิภาคา’’ติ ชาเนยฺย, สุกฺกธมฺเม ‘‘กณฺหสปฺปฏิภาคา’’ติ เยน ปญฺญาจกฺขุนา ชาเนยฺย, ตถารูปมฺปิสฺส จกฺขุ น โหตีติฯ อิมินา นเยน เสสวาเรสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

น เจว โภคา ตถารูปาติ ตถาชาติกา โภคาปิสฺส น โหนฺติฯ น จ ปุญฺญานิ กุพฺพตีติ ปุญฺญานิ จ น กโรติฯ เอตฺตาวตา โภคุปฺปาทนจกฺขุโน จ ปุญฺญกรณจกฺขุโน จ อภาโว วุตฺโตฯ อุภยตฺถ กลิคฺคาโหติ อิธโลเก จ ปรโลเก จาติ อุภยสฺมิมฺปิ อปรทฺธคฺคาโห, ปราชยคฺคาโห โหตีติ อตฺโถฯ อถ วา อุภยตฺถ กลิคฺคาโหติ อุภเยสมฺปิ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกานํ อตฺถานํ กลิคฺคาโห, ปราชยคฺคาโหติ อตฺโถฯ ธมฺมาธมฺเมนาติ ทสกุสลกมฺมปถธมฺเมนปิ ทสอกุสลกมฺมปถอธมฺเมนปิฯ สโฐติ เกราฏิโกฯ โภคานิ ปริเยสตีติ โภเค คเวสติฯ เถยฺเยน กูฏกมฺเมน, มุสาวาเทน จูภยนฺติ เถยฺยาทีสุ อุภเยน ปริเยสตีติ อตฺโถฯ กถํ? เถยฺเยน กูฏกมฺเมน จ ปริเยสติ, เถยฺเยน มุสาวาเทน จ ปริเยสติ , กูฏกมฺเมน มุสาวาเทน จ ปริเยสติฯ สงฺฆาตุนฺติ สงฺฆริตุํฯ ธมฺมลทฺเธหีติ ทสกุสลกมฺมปถธมฺมํ อโกเปตฺวา ลทฺเธหิฯ

อุฏฺฐานาธิคตนฺติ วีริเยน อธิคตํฯ อพฺยคฺฆมานโสติ นิพฺพิจิกิจฺฉจิตฺโตฯ ภทฺทกํ ฐานนฺติ เสฏฺฐํ เทวฏฺฐานํฯ น โสจตีติ ยสฺมิํ ฐาเน อนฺโตโสเกน น โสจติฯ

10. อวกุชฺชสุตฺตวณฺณนา

[30] ทสเม อวกุชฺชปญฺโญติ อโธมุขปญฺโญฯ อุจฺฉงฺคปญฺโญติ อุจฺฉงฺคสทิสปญฺโญฯ ปุถุปญฺโญติ วิตฺถาริกปญฺโญฯ อาทิกลฺยาณนฺติอาทีสุ อาทีติ ปุพฺพปฏฺฐปนาฯ มชฺฌนฺติ กถาเวมชฺฌํฯ ปริโยสานนฺติ สนฺนิฏฺฐานํฯ อิติสฺส เต ธมฺมํ กเถนฺตา ปุพฺพปฏฺฐปเนปิ กลฺยาณํ ภทฺทกํ อนวชฺชเมว กตฺวา กเถนฺติ, เวมชฺเฌปิ ปริโยสาเนปิฯ เอตฺถ จ อตฺถิ เทสนาย อาทิมชฺฌปริโยสานานิ, อตฺถิ สาสนสฺสฯ ตตฺถ เทสนาย ตาว จตุปฺปทิกคาถาย ปฐมปทํ อาทิ, ทฺเว ปทานิ มชฺฌํ, อวสานปทํ ปริโยสานํฯ เอกานุสนฺธิกสฺส สุตฺตสฺส นิทานํ อาทิ, อนุสนฺธิ มชฺฌํ, อิทมโวจาติ อปฺปนา ปริโยสานํฯ อเนกานุสนฺธิกสฺส ปฐโม อนุสนฺธิ อาทิ, ตโต ปรํ เอโก วา อเนเก วา มชฺฌํ, ปจฺฉิโม ปริโยสานํฯ อยํ ตาว เทสนาย นโยฯ สาสนสฺส ปน สีลํ อาทิ, สมาธิ มชฺฌํ, วิปสฺสนา ปริโยสานํฯ สมาธิ วา อาทิ, วิปสฺสนา มชฺฌํ, มคฺโค ปริโยสานํฯ วิปสฺสนา วา อาทิ, มคฺโค มชฺฌํ, ผลํ ปริโยสานํฯ มคฺโค วา อาทิ, ผลํ มชฺฌํ, นิพฺพานํ ปริโยสานํฯ ทฺเว ทฺเว วา กยิรมาเน สีลสมาธโย อาทิ, วิปสฺสนามคฺคา มชฺฌํ, ผลนิพฺพานานิ ปริโยสานํฯ

สาตฺถนฺติ สาตฺถกํ กตฺวา เทเสนฺติฯ สพฺยญฺชนนฺติ อกฺขรปาริปูริํ กตฺวา เทเสนฺติฯ เกวลปริปุณฺณนฺติ สกลปริปุณฺณํ อนูนํ กตฺวา เทเสนฺติฯ ปริสุทฺธนฺติ ปริสุทฺธํ นิชฺชฏํ นิคฺคณฺฐิํ กตฺวา เทเสนฺติฯ พฺรหฺมจริยํ ปกาเสนฺตีติ เอวํ เทเสนฺตา จ เสฏฺฐจริยภูตํ สิกฺขตฺตยสงฺคหิตํ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ปกาเสนฺติฯ เนว อาทิํ มนสิ กโรตีติ เนว ปุพฺพปฏฺฐปนํ มนสิ กโรติฯ

กุมฺโภติ ฆโฏฯ นิกุชฺโชติ อโธมุโข ฐปิโตฯ